Çocuğum Teknoloji Bağımlısı Gibi, Sınır Koymak Gerek mi?
- Ayşe Başak Erk
- 16 Ara
- 3 dakikada okunur
“Bir bölümü daha, sonra bırakacağım…” gibi tekrar eden ekran talepleri, bazen sıradan bir alışkanlıktan ziyade çocuğun dijital dünyaya koşullu bir bağlanma geliştirdiğinin işareti olabilir. Bu nedenle “teknoloji bağımlılığı” dediğimizde, yalnızca cihaz kullanım süresinden değil; çocuğun duygusal ve sosyal dünyasına etkisinden de söz ediyoruz.
Ekran Bağımlılığına Dair Dikkat Edilmesi Gereken Belirtiler
Aşağıdaki işaretlerden birkaçını çocukta gözlemliyorsanız, ekran kullanımına dair yeniden düşünmek faydalı olabilir:
Ekranı bıraktığında öfke, huzursuzluk, kaygı veya sürekli “biraz daha” isteği görülmesi.
Daha önce keyif aldığı oyun, hobiler veya arkadaş buluşmaları yerine ekranla zaman geçirmeyi tercih etmesi; diğer aktiviteleri bırakması.
Aile yemekleri, sohbetler, uyku zamanı gibi ekran dışı ortak zamanlarda cihazla gizli olması, kuralların ardında ekran kullanması.
Uyku problemleri, dikkat dağınıklığı, fiziksel sorunlar (göz yorulması, duruş bozuklukları) gibi ekran kullanımıyla bağlantılı etkenlerin ortaya çıkması.
Kullanım süresi giderek artması, “şimdilik bırakırım” diyip bırakamama, cihazdan uzak kalındığında belirgin huzursuzluk.
Bu belirtiler mutlaka “kesin bağımlılık” anlamına gelmez ama uyarı işareti olarak kabul edilmeli ve çocuğun ekranla ilişkisi gözden geçirilmelidir.
Yaşa Göre Ekran Süresi Önerileri
Çocuğun yaşı, ekran süresi kararlarında önemli bir rehberdir. Aşağıdaki referanslar farklı kurumların önerilerine dayanır:
18 ay ve altı: Hiç ekran kullanımı önerilmez.
2-5 yaş arası: Günde yaklaşık 1 saat ya da daha az, yüksek kaliteli içerikle ebeveyn ile birlikte kullanım önerilmektedir.
6 yaş ve üstü: “Eğlence amaçlı” ekran süresi için tek bir sabit rakam vermek zor olsa da; aktif oyun, uyku, fiziksel aktivite ve sosyal etkileşimin ihmal edilmemesi vurgulanır. Ortalama mola vererek 1-2 saat verilebilir.
Örneğin, 8-10 yaş için ortalama 6 saat, 11-14 yaş için 9 saat gibi çok yüksek sürelerdir ve çocuğun gelişimini olumsuz yönde etkileyecektir.
Dolayısıyla, ebeveynler için ekran kullanımını yalnızca sınırlamak değil; içeriğine, beraberliğe ve diğer yaşam aktiviteleriyle dengeli olmasına odaklanmak gerekir.
Güvenli Ekran Kullanımı Sadece Süre Değil, İçerik Bilinci
Ekran süresini sınırlamak kadar, ekranın içeriğini ve kullanım şeklini güvenli hale getirmek de büyük önem taşır. Çocukların maruz kaldığı içeriklerin yaşına uygun, şiddet ve kaygı unsurlarından uzak, pozitif sosyal mesajlar taşıyan nitelikte olması gerekir. Güvenli ekran kullanımı; çocuğun yalnız izlemek yerine ebeveyniyle birlikte içeriği konuştuğu, ne izlediğini ve neden ilgisini çektiğini paylaşabildiği bir ortamda mümkündür. Ayrıca ebeveyn denetim araçları (örneğin YouTube Kids, Apple Screen Time, Google Family Link gibi) çocuğun çevrim içi deneyimini daha kontrollü hale getirir. Ancak en güçlü güvenlik aracı, çocuğun kendi dijital farkındalığını geliştirmektir “Bu videoyu izlerken ne hissettim?”, “Gerçek mi, kurgu mu?” gibi küçük sorular, dijital dünyada güvenli sınırların içselleşmesine yardımcı olur.
Sınır ve Rehberlik Etmek Nasıl Uygulanır?
Sınır koymak demek “tamamen yasaklamak” değildir; bir çocuğun teknolojiyi düzenli, anlamlı ve bağımsızlığa katkı sağlayan bir araç olarak kullanmasını sağlamak demektir. İşte bu konuda birlikte çalışabileceğiniz adımlar:
Ekran zamanı için günlük/haftalık bir kural geliştirin; çocuğun da bu karara katılımını sağlayın.
Ekran süresinin ardından mutlaka “eklenti” aktivite planlayın — dışarıda oyun, aile sohbeti, ortak okuylama gibi.
Ekran içerikleri konusunda kalite kontrolü yapın: Eğitici, etkileşimli ve duygusal içerikler tercih edin.
Ekran kullanımının aile içi etkileşimi azaltmasına izin vermeyin. “Beraber izlemek”, “sonrası konuşmak” gibi rutini oluşturun.
Ebeveyn olarak kendi ekran alışkanlıklarını gözden geçirin — çocuk neyi model alırsa onu öğrenir.
Ebeveynler için 5 Öneri
Ekran için birlikte kural koyun. Çocuğun fikrini alarak “Günde ne kadar süre yeterli olur?” diye konuşun.
Alternatif etkinlikler hazırlayın. Teknoloji yerine sanatsal, doğa temelli ya da arkadaşla yapılacak bir aktivite önerin.
Ekran kullanımını izleyin, gizli kontrol mekanizması değil; birlikte kullanım deneyimi olsun.
Model olun. Ebeveynin kendi ekran sınırlarını koyması çocuk için güçlü bir mesajdır.
Duyguları konuşun. “Bu oyunu oynarken nasıl hissettin?”, “Bu videodan sonra ne yapmak istersin?” gibi sorularla teknolojiyi bilinçli kullanma alışkanlığı geliştirin.
🧩 Not: Eğer çocuğunuzla duygu temelli sohbetleri geliştirmek istiyorsanız, “Büyük Konularda Küçücüklerle Sohbetler – Ebeveyn ve Çocuklar İçin Önemli Konular” kitabımda ebeveyn-çocuk iletişimini güçlendiren, yaş gruplarına uygun konuşma örnekleri bulabilirsiniz.
