Uzman Gelişim Psikoloğu Selda Yıldırım, cocuklaringelisim.com için hazırladığı yazısında 2-6 yaş çocuklarını cinsel gelişim özellikleri,çocuklara cinsel eğitim ne zaman verilmeli, mahremiyet, çocuklarda mastürbasyon, cinsel istismardan çocuğu koruma konularını ele alıyor.
Çocuklarda Cinsellik Ne Zaman Başlar?
Çocuğun ilk cinsel duyguları yıkanma ve altının değiştirilmesi esnasında ortaya çıkmaya başlar. Erkek çocukları 8. ay, kız çocukları ise 10-12. ay itibariyle genital organlarını keşfederler. Kimi zaman tesadüfi dokunuşlarla başlayan haz duygusunun keşfedilmesiyle davranışı tekrarlarlar.
2-3 Yaş Çocuklarının Cinsel Gelişim Özellikleri
· Cinsiyetle ilgili sorular sormaya başlayabilir.” Neden pipim yok?” , “ Babamın neden memesi yok?”vb.
· Kendi cinsiyetindeki yaşıtlarıyla oynamayı tercih eder.
· İki farklı cinsiyetin olduğunu ve kendi cinsiyetini kavramaya başlar.
· Tuvalette, banyoda, giyinirken veya soyunurken başkalarını izleme davranışı gözlenebilir.
3-4 Yaş Çocuklarının Cinsel Gelişim Özellikleri
· Kız ve erkek bedenindeki farklılıkları öğrenmeye çalışır.
· Kendi bedenine ve yetişkinliklerin bedenine dokunmak isteme, özel bölgelerini incelemek isteme davranışı görülebilir.
· Kıyafetlerini çıkarır, çıplak kalmayı ister.
· Doğumla ilgili sorular sormaya başlar.
· Cinsel içerikli oyunlar (doktorculuk, evcilik vb.) oynamaya başlar.
· Özel bölgelerini başkalarına göstermek isteyebilir.
· Başka insanları çıplakken görmeye çalışır. Banyo ve tuvaletteki durumlarına aşırı ilgili olabilir.
5-6 Yaş Çocuklarının Cinsel Gelişim Özellikleri
· Yaşıtlarıyla cinsel oyunlar (doktorculuk, evcilik, hemşirelik vb.) oynamaya devam eder.
· Vücudun özel bölümleri ile ilgili kelimeleri kullanabilir.
· Birbirlerinin bedenlerini inceleme isteği gözlenebilir.
· Sosyalleşmenin artmasıyla birlikte aşık olma, evlenme gibi kavramlardan bahsedebilir.
· Birbirlerine dokunma, öpme isteği görülür.
· Cinsiyetin değişmediğini kavramaya başlar.
· Karşı cinse özgü davranışlar sergileyebilir (uzun sürmediği takdirde endişelenmeye gerek yoktur).
· Özel alanlar netleşmeye başlar. Bu nedenle banyo yaparken, giyinirken ya da soyunurken utanma davranışı gözlenir.
· Oyunlarda ilk tercihi kendi cinsiyetinden arkadaşlarıdır.
Çocuklara Cinsel Eğitim Ne Zaman Verilmeli?
Okul öncesi dönemde cinsel eğitim, çocuğun kendi fiziksel özelliklerini, karşı cins ile olan farklılıklarını,
bedensel sınırları, iyi ve kötü dokunuşları öğretmeyi içermektedir.
Bunları öğretmek için en uygun zaman, çocuktan cinsellikleilgili soruların gelmeye başladığı zamandır. Ancak çocuğun soru sormaması merak etmediği anlamına gelmez. 4-5 yaşına gelen bir çocuk cinsellikle ilgili hiç soru sormuyorsa konuşmak için uygun fırsatlar yaratılmalıdır. Hamile bir kadın, kardeş doğumu, bebeğin bezinin değiştirilmesi, televizyonda şahit olduğu bir sahne vb. durumlar cinsellikle ilgili konuşmak için değerlendirilebilir. Cinsel eğitimde en önemli şey, çocuğun yaşına uygun bilgiler vermek ve gerçek dışı ifadelerden kaçınmaktır.
Gereğinden fazla bilgi vermek çocuğun kafasının karışmasına neden olacağı için çocuğun sorduğu soruda neyi öğrenmek istediği iyice anlaşılmalı, konu gereksiz yere detaylandırılmamalıdır.
Mahremiyet
Mahremiyet kavramı öğretilirken suçluluk duymasını sağlayacak” ayıp” ve “ günah” kelimelerinden uzak durulmalıdır. Çocuğa model olarak, örneklerle kavraması sağlanmalıdır.
Banyonun ve yatak odasının özel bölgeler olduğunu kapıların kapatılabileceğini ve içeri girmek istendiğinde kapıların çalınması ve yanıt için beklenmesi gerektiği öğretilmeli. Ebeveynler de aynı şekilde çocuğun özel alanına saygı göstermelidir.
Mahremiyet sadece cinsellikle ilgili değildir. Öpülmekten hoşlanmayan bir çocuğu öpmek de, bir yetişkini öpmesi için ısrar etmek de çocuğun mahremiyetini ihlal etmektir. Çocuğa bedeninin kendisine ait olduğu ve bedeniyle ilgili konularda kendisinin karar verebileceği küçük yaşlardan itibaren hissettirilmelidir.
Çocukların Yetişkinlikleri Çıplak Görmesi Doğru Mudur?
Çocukla birlikte banyo yapılmasının veya tuvalet ihtiyacının giderilmesinin bırakılması için en uygun zaman çocuğun çıplaklığa aşırı ilgi gösterdiği fark edilen zamandır. Ebeveynler çocuğun hareketlerindeki değişimlerden heyecanlandığını, aşırı ilgilendiğini (gözlerini dikip uzun uzun bakıyorsa vb.) ya da utandığını gözlemleyebilir. Genel olarak 2 yaşından itibaren karşı cinsten çocukların yanında çıplak olmamaya özen gösterildiğinde, çocuk kişisel gizliliği öğrenir ve sosyal durumlarda yapılabilecekler/yapılamayacaklar hakkında bilgi sahibi olur.
Mastürbasyon
Mastürbasyon oldukça sık rastlanan ve doğal kabul edilen bir durumdur. Çocuğun bedenini tanımaya yönelik keşfinden ortaya çıkar. Bu davranıştan haz aldığını fark eden çocuk, davranışı bilinçli olarak tekrarlar. Çocuk için rahatlatıcı ve sakinleştirici olması yönünden parmak emme ve tırnak yeme davranışındanfarklı değildir. Mastürbasyon çözülmesi gereken bir problem değildir ancak davranışın altında yatan sebeplerin (kardeş doğumu, cinsel tacize uğramış olmak, duygusal yoksunluk, anne- baba boşanması, emziği bırakmak, genital bölgede enfeksiyon vb.) fark edilmesi gerekir.
Ne zaman destek alınmalıdır?
Çocuk, kendi bedeniyle uğraşmaktan başka bir hiçbir şey ile ilgilenemez hale gelirse, mastürbasyon sıklığı ve şiddeti aşırı görünüyorsa, günlük aktiviteleri engelliyorsa bir uzman desteği alınmalıdır.
Çocuğun mastürbasyon yaptığına şahit olunduğunda: Çocuk kesinlikle utandırılmamalı, korkutulmamalıdır. Çocuğa fiziksel müdahalede bulunulmamalı ve davranışı engellenmemelidir. Anne babanın iyi bir gözlemci olması önem taşımaktadır. Çocuk mastürba
syon davranışını ne zamanlarda daha sık yapıyorsa, davranışın öncesinde çocuğa vakit geçirmesi için iyi seçenekler sunulmalıdır. Mastürbasyon yapan çocuğa,
“ Vücudunu merak ediyor olman ve dokunmak istemen çok normal. Ama biliyor musun özel bölgelerine dokunmak yalnızca evdeyken ve etrafta kimse yokken yapabileceğin bir şey.” diyerek kendine dokunma davranışını nerede ve ne zaman yapıp yapamayacağının sınırını belirlemek önemlidir.
Cinsel İstismardan Korunmayı Öğretme
Çocuğu cinsel istismardan korumanın ilk yolu, anne babanın kendi bedenlerinin özel olduğunu çocuğa davranışları ( çocukla çıplak şekilde banyo yapmayarak vb.) ile göstermesidir.
Vücudun özel bölgeleri çocuğa açıklanmalıdır. Bu özel bölgelere anne-baba, doktor ve öğretmeninden (okul öncesinde) başkasının dokunmaması, görmemesi gerektiği çocuğa anlatılmalıdır.
Biri çocuğa hoşlanmadığı tarzda dokunduğunda/ öptüğünde “Hayır, istemiyorum.” demek ve durumu g
üvendiği bir yetişkinle (anne-baba/ öğretmen) paylaşması öğretilmiş olmalıdır. En önemlisi çocuğu tanımadığı yetişkinleri öpmesi, kucaklaması konusunda zorlamamaktır.
Çocukla iyi ve kötü dokunuşlar hakkında mutlaka konuşulmalıdır. Bunun için “Bedenim Bana Ait” ya da “Kiko ve El” hikaye kitaplarından yararlanılabilir. Bu bilgilendirmeler sakince çocuğu korkutmadan yapılmalıdır.
Anne-Babalara Öneriler
· Cinsellik çocuğa anlatılırken sadece bedensel bir durummuş gibi aktarılmamalı. Cinsellikle ilgili açıklamalara mutlaka “sevgi” de dahil edilmelidir.
· Çocuğa anne-babasının özel bölgelerine dokunması konusunda izin verilmemeli ve çocuk dudağından öpülmemelidir. Cinselliği çağrıştırdığı için çocuğun kafasının karışmasına ve gelişiminin olumsuz etkilenmesine neden olabileceği gibi aynı zamanda çocukları cinsel istismara açık hale getirebilir (anne babası tarafından dudaktan öpülen çocuk, başkasının da kendisini dudaktan öpmesinde bir sakınca görmeyebilir).
· Cinsel bölgeleri tanımlarken doğru terimler kullanılmalı. Kızlar için vajina, erkekler için penis kelimeleri öğretilmelidir. Özel bölgeleri için kullanılan kelimeleri şirinleştirmek, çocuğun bunları konuşulmaması gereken bir şeymiş gibi algılamasına, tedirgin hissetmesine neden olur.
· Çocuk yaşıtlarıyla cinsel içerikli oyunlar oynadığında endişelenilmemeli. Cinsel içerikli oyunlar çocuğun hem kendi bedenine, hem de karşı cinsin bedenine yönelik merakından kaynaklanmaktadır. Güvenli bir şekilde oynadıklarından emin olunması yeterlidir.
· Soru sorarken tam olarak neyi kastettiği iyice anlaşılmalıdır. Sorusu mutlaka cevaplandırılmalı ancak cevaplar gelişim seviyesini uygun kısa ve net cevaplar olmalı. Çocuk daha fazlasını bilmek istemediğinde gereğinden fazla bilgi verip, çocuğun kafası karıştırılmamalıdır.
· Soru sorduğunda soruları geçiştirilmemeli, sorduğu sorudan dolayı yargılanmamalı ya da “Aaa çok ayıp” şeklinde utandırılmamalıdır.
Çocuk sorularla gelmese de cinsellik hakkında konuşulmalıdır.Cinsellik hakkında konuşmakyetişkin cinselliği hakkında konuşmak değildir. Çocuğun cinsel istismardan korunması, doğru bilgileri edinmesi, kendine güvenmesi ve ileride sağlıklı bir cinsel hayatının olması için çocuğa cinsel eğitim vermek büyük önem taşımaktadır. Merak ettiği soruların yanıtlarını anne-babasından öğrenemezse, güvenilir olmayan kaynaklardan öğrenmeye çalışacağı (arkadaşlar, televizyon vb.) unutulmamalıdır.
· Çocuğun “Büyüyünce seninle evleneceğim” söylemlerine karşılık “ Beni çok sevdiğini biliyorum. Elbette ben de seni çok seviyorum. Çocuklar anne babaları ile evlenemezler ama annen ve baban olarak ömür boyunca yanında olacağız.”demek yeterlidir.
· Cinsel eğitimin kız çocuklara anne, erkek çocuklara baba tarafından verilmesi inancı doğru bir yaklaşım değildir. Çocuk hangi ebeveynine soru sormuşsa, o ebeveyninin yanıtlaması daha uygundur.
· Çocuk soru sorduğunda cevap vermeden önce biraz konuşması sağlanmalı. “Sen ne düşünüyorsun?”diye sormak ne bildiğini öğrenmek için iyi bir fırsattır.
· Sorduğu sorunun cevabı anne-baba tarafından bilinmiyorsa “Bilmiyorum ama birlikte öğrenelim” diyerek çocuğun sorusunun cevabı birlikte araştırılabilir. Anne-baba cevabı biliyor ancak nasıl açıklanacağı konusunda tereddüt ediyorsa, dürüstçe “Anlayabileceğin şekilde cevap vermek için biraz düşünmek istiyorum. Bu konuyu yarın seninle tekrar konuşalım.” demeli ve çocuğun sorusunu en kısa sürede cevaplamalıdır.
· Okul öncesinde çocuğa cinsel eğitim verilirken resimli kitaplardan yararlanılmalıdır.
Cinsel Eğitim Verirken Yardımcı Olabilecek Kitap Önerileri:
· Ben Nereden Geldim?/Miniklerin Dünyası- Sergi Camara&Teresa Herrero, Altın Kitaplar.
· Sır Versem Saklar Mısın?- Jennifer Moore Mallinos- Redhouse Kidz Yayınları.
· Bedenim Bana Ait-Pro Familia, Gergedan Çocuk.
· Ben Nereden Geldim? –Peter Mayle, Sistem Yayıncılık.
· Kiko ve El
· Çocuklar İçin Cinsel Eğitim Öyküleri- Yaşam Yanardağ Çelik, Net Çocuk Yayınları.
· 4-6 Yaş Çocuklar için Cinsel Bilgiler-Isabelle Fougere, Epsilon Yayınları.