Uzman Gelişim Psikoloğu Selda Ör, bu yazısında okul öncesi çocuklarının uyku düzenin nasıl kurulması gerektiğine değiniyor. Ebeveynlerin özellikle zorluk yaşadığı uyku alışkanlığı sorunlarına öneriler getiriyor
Çocuğu dünyaya geldiği ilk günlerden itibaren kendi odasında yatırmak doğru bir yaklaşım olmakla birlikte 3 aylık olana kadar anne babanın odasında ayrı bir yatakta da yatırılabilir. 3-6 aylık olmasıyla birlikte çocuğun sağlıklı gelişimi için ebeveynlerinden ayrı uyuması gerekmektedir. Okul öncesi dönemde hala anne- babası ile yatan çocukların odaları bir an önce ayrılmalıdır.
Çocukların kendi yatağında yatmaları neden önemli?
Çocuğun bireyselleşme sürecini ve özgüvenini desteklemek, anne babadan ayrışması, bağımsız kişilik gelişimi ve aidiyet duygusunu kazanması için anne babadan ayrı yatması büyük önem taşımaktadır.
Okul öncesi dönemde çocukların kaç saat uykuya ihtiyacı vardır, uyku düzeni nasıl olmalıdır?
Okul öncesi çocuklarının her gece 10-12 saat uyumaya ihtiyaçları vardır. Yeterli miktarda gece uykusu uyuyamayan çocuklarda fiziksel ve zihinsel gelişim geriliği görülebilir. Gece uykusu sırasında büyüme hormonları daha fazla salgılandığı unutulmamalı ve çocuğun uyku düzenine önem verilmelidir.
3-4 Yaş Uyku Düzeni
Saat 08.00
Uyanma
Saat 08.00-12.30
Çocuğunuzun uyanık kalma süresi ( Yapılan aktiviteler/dışarı zamanları/kitap okuma/oyun
Saat 13.00-14.00
Uyku saati/ Çocuğunuz o saatte uyumuyorsa dinlenme zamanı
Saat 14.00-20.30
Çocuğunuzun uyanık kalma süresi ( Yapılan aktiviteler/anne-baba-çocuk oyun/ iletişim)
Saat 20.30-21.00
Uyku hazırlığı ve uyku sürecinin başlangıcı
Kaynak: Erdoğan, 2015
· Okul öncesi dönemindeki tüm çocuklar en geç 08.00-08.30 gibi uyanmış olmalıdır.
· 2-3 yaşındaki çocuklar için öğle uykusu ihtiyacı 2 saattir. Yaş ilerledikçe gündüz uykusu ihtiyacı azalır.
· 4-6 yaşındaki çocukların uyku düzenindeki tek fark öğlen uykusunun olmamasıdır. Öğlen uykusu, çocuğun yaşına ve ihtiyacına göre düzenlenmelidir.
Ailelerin uykuya ilişkin başlıca sorunları, çocukların zamanında uykuya gitmek istememeleri ve yalnız yatmak istememeleridir. Bu sorunlar her ne kadar çocuğun uykuya ilişkin sorunları gibi görünse de aslında ailenin sınır koymaya ilişkin sorunlarıdır. Çözüm ailenin kesin, kararlı tavrından ve anne babanın ortak tutumundan geçmektedir.
Sağlıklı Uyku Alışkanlığı için Anne- Babalara Öneriler
Tek başına uyumakta direnen çocuk için ne yapılabilir?
· Çocuğunuz tek başına odasında uyumuyorsa, çocuğun yatağının yanına koyulan sandalyede oturulur. 15 dakika kitap okuyup, sohbet edilebilir. Sonrasında ışık kapatılır ve sözel iletişim bitirilir. Çocuğunuz konuşmaya devam etmek için direttiğinde “Şimdi uyku vakti. Ben yanındayım” demeniz yeterlidir. Tek başına uyumakta zorlanan çocuklar için aşama aşama ve yumuşak bir şekilde geçiş yapılmalıdır. Bir süre sonra yatağından daha uzak bir yerde oturulmalı, sonraki gecelerde odanın kapısında beklenmeli ve son aşama ise kitap okuyup, iyi geceler dileyip odadan çıkılmalıdır.
Gece uyanıp anne babasının yanına gelen çocuğa ailenin yaklaşımı nasıl olmalıdır?
· Gece uyanıp anne-babanın yanına geldiğinde, tekrardan yatağına götürülmeli, çocuğu yanınıza almamalısınız. Gerekirse bir süre onun yanında oturarak kendi yatağında uyuması gerektiğini tekrar hatırlatmalısınız.
· Çocukların uyku saatleri yaşına ve ihtiyacına göre düzenlenmeli. Her gün aynı saatte uyuması/uyanması sağlanmalıdır.
· Çocuğun odasını benimsemesi önemlidir. Bu nedenle çocukla birlikte odayı hazırlamak, kendi alanında onun da söz hakkı olması gerekmektedir. Mümkünse odada az eşya ve geniş bir oyun alanı olmalıdır. Çocuğun odada zaman geçirmesi sağlanmalıdır. Uyku zamanı dışında anne-babasıyla odasında oyun oynaması da odasını benimsemesini kolaylaştırır.
· Uyku öncesi hazırlık düzeni ( diş fırçalama, pijamalarını giyme, tuvaletini yapma vb.) geliştirmesine yardımcı olunmalı. Bu rutinler her gün aynı sırayla yapılmalıdır.
· Çocuğunuz yatağa gitmemek için ağlarsa, bahaneler bulursa yumuşamamalı, “Biraz daha oyun oynayayım” isteğine karşı esnek olunmamalıdır.
· Uyku zamanından yarım saat önce çocuğa haber verilmeli. Çocuğun yatma saatinde evin ışıkları karartılmalı veya kapatılmalıdır, anne-baba da pijamalarını giymeli ve çocuğa yatıyormuş hissi verilmelidir. Uyku zamanının yaklaştığı 15 dakika sonra tekrar hatırlatılmalıdır.
· Uyku öncesinde hareketli oyunlar tercih edilmemeli. Sakin ve uykuya geçişi kolaylaştırıcı ( hikaye okuma, şarkı-ninni söyleme, sohbet etme vb.) aktiviteler yapılmalıdır.
· Gece uyanmalarında her ağladığında hemen yanına gidilmemeli. Bir süre beklenmeli ve kendi kendine tekrardan uykuya dalması için fırsat verilmedir. Çocuk sakinleşmiyorsa, uzun süre ağlatılmamalı ve yanına gidilip yatağından kaldırılmadan sakinleştirilmeye (sırtını hafifçe okşamak, “Ben yanındayım” demek, hafif bir masaj yapmak vb.) çalışılmalıdır.
· Çocuk, yataktan yere indiğinde hiç konuşmadan tekrar tekrar yatağına koyulmalıdır. Yatağında yatmayıp oturmayı tercih etse de müdahale edilmemelidir. Çocuğun yatağın içinde olması yeterlidir.
· Çocuğun yatma saati 09.00’u geçiyorsa ve geç saatleri buluyorsa öğlen uykusu sınırlandırılmalıdır.
· Çocuğun sevdiği bir oyuncağı ya da güvende hissetmesini sağlayan bir eşyası (battaniye vb.) uyku süreci başlamadan yatağına koyulmalıdır.
· Uyku saatleri dışında uyumasına izin verilmemeli. Eğer uyursa uyandırılmalıdır.
· Uyku süreci başladığında çocukla göz kontağı kurulmamalı. Göz kontağı kurulması iletişimin devam ettirildiği anlamına gelir.
· Çocuk hastalandığında veya ebeveynlerden biri evde olmadığında çocuğun uyku düzeni bozulmamalı, yine kendi yatağında uyumalıdır. Okul öncesi dönemde bir defa yapılan şeylerin alışkanlığa dönmeye meyilli olduğu unutulmamalıdır.
· Uyku eğitimine başlandığında asla geri dönüş yapılmamalı. Anne-babayla uyumak için direten, ağlayan çocuğa karşı anne- baba sakin ve kararlı bir yaklaşım içinde olmalıdır.
· Uyku eğitiminde uyuma saati kadar uyanma saatine de önem verilmeli. Uyku düzeninin oturması için çocuk her gün aynı saatte uyandırılmalıdır.
Bir davranışın kazanılmasının zaman alan bir süreç olduğu, en önemli etkenin ise uygun ebeveyn tutumlarından geçtiği unutulmamalıdır.
Selda Ör
Uzm. Gelişim Psikoloğu