Davranışının bir yardım çağrısı ya da çocuğunuzun sizinle iletişim kurma çabası olduğunu fark edin. Farkına varmanız gereken ilk şey bebeğinizin hala bir şeyler öğrenmekte olduğu. Sizi zorlayan davranışlarının pek çoğu bebeğinizin, size bir şey anlatmaya çalışma çabasıdır aslında. Yalnızca etrafındaki malzemeleri keşfetmeye ve işlevlerini anlamaya çalışıyor da olabilir. Çocuğunuzun belirli bir davranışı neden yaptığını anladığınızda, o davranışı durdurmasına yardım etmeniz çok daha kolay olacaktır. Örneğin, dikkat başka bir yöne çevrildiğinde ve çocuğunuzu ihmal ettiğinizde, dikkatini çekmek için bazen oyuncaklarını fırlatabilir. Ayrıca top olduğunu düşündüğü yuvarlak nesneleri, atıp tutarak oynamak istediği için de fırlatabilir.
Davranışı üzerinize alınmayın. Bebeklerin davranışlarını kişisel algılamamak bazen gerçekten zordur. Hele bir de bebek sizi ve kardeşini incitecek bir şey yapıyorsa ve bunu tekrarlıyorsa… Üzerinize alındığınızda genellikle bir davranışa olması gerektiğinden çok daha duygusal bir tepki verirsiniz ve durumu daha da kötüleştirip çocuğunuza zarar verecek, pişman olacağınız bir şey yapma olasılığınız artar. Bu durumda da davranışı pekiştirmiş olursunuz ve daha sık tekrarlanmasına yol açarsınız. Davranışlarına aşırı tepki gösterildiğinde bebeklerin sizde uyandırabildikleri tepkiden hoşlandıkları ve durumun (ve sizin duygularınızın) üzerinde güç sahibi olduklarını hissettikleri için davranışın sıklığın artırırlar.
Karşılık verirken sakin ve kendinizden emin olun (öyle hissetmiyorsanız bile öyle olduğunuza kendinizi inandırın) Davranışa bir tepki vermek yerine, çocuğunuzun yardıma ihtiyaç duyduğunu anlatmaya çalıştığını fark edin ve mümkün olduğunca sakin ve kendinizden emin bir biçimde karşılık verin. Birkaç derin nefes alın. Eğer sakin kalamıyorsanız hemen bir karşılık vermeyin.
İletişim kurun ve seçenekler sunun Bir şeyler fırlatan çocuklara karşılık verirken onun yaşına uygun olacak basit bir dil kullanın. Ben, çocuklara fırlatmakta oldukları nesneyle neler YAPABİLECEKLERİNİ ve ne yapmalarına izin vermeyeceğimi net bir şekilde açıklamayı tercih ediyorum. Örneğin, “Bloklar bir şeyler inşa etmeye yarar. Onları ablana fırlatmana izin veremem.” Çocuklarla konuşurken kullandığımız sözcükleri eylemlerle eşleştirerek çocuklara neyi kastettiğimizi göstermeye çalışmalıyız. Yani, blokları çocuğun elinden alırım ve “Bloklar bir şeyler inşa etmeye yarar. Onları fırlatmana izin veremem. Gel birlikte bir şeyler inşa edelim” derken, onun görebileceği şekilde bloklarla bir kule yapmaya başlarım. Eğer çocuk blokları bir kaç denemeden sonra hala fırlatmaya devam ederse, blokları kısa bir süre için ortadan kaldırırım. Eğer çocuk akşam yemeğinde yemekleri fırlatıyorsa o zaman da “Tabağındaki yemekler onları yemen için oradalar. Onları fırlatmana izin veremem. Eğer yemeğini fırlatacaksan akşam yemeğin bitmiş demektir.” Çocuklar iki yaşında bu sadelikteki konuşmaya karşılık verebiliyorler. Daha küçük çocuklarda daha az konuşurdum. Sonuçlarını açık bir şekilde belirtirim ki böylece çocuklar davranışlarını değiştirmeleri ve daha iyi bir seçim yapmaları için bir şans vermiş olurum.
Davranışının yaptırımlarını yerine getirin. Eğer çocuk oyuncaklarını ve bloklarını fırlatıyorsa ve onları daha iyi bir şekilde kullanmak gibi iyi bir seçim yapmıyorsa bu durumda oyuncakları kaldırırım ve daha sonra yeniden deneriz. Çocuğunuz ablasının yakınında oyuncuklarını fırlatıyorsa ya da ona başka nesneler atıyorsa ve onları düzgün bir şekilde kullanmayı seçmiyorsa bu durumda “Biraz zor bir durumda olduğunu görüyorum. Ablanı incitmene izin veremem. Daha güvenli bir duruma geldiğinde geri dönebiliriz” gibi bir açıklama yaparak onu oyun alanından ve ablasının yanından uzaklaştırın ve daha sonra yeniden deneyin.
Duygusal bir karşılık vermelerine izin verin. Çocuklar genellikle yaptırımlardan (onu oyun odasından uzaklaştırmamdan ya da blokları veya biberonunu almamdan) aşırı derecede rahatsız olur. Ağlayabilir ya da sinirlenebilir. Bu tepkiler sağlıklı gelişim içinde tamamıyla NORMAL, tabi güvende olduğu ve kendisini ya da başkalarını incitmediği sürece. Çocuğunuz öfkeliyken destekleyici bazı şeyler söyleyebilir ya da sadece sessizce yanında kalabilirsiniz. Yalnızca çocuğunuzu oynamak istediği nesneden uzaklaştırıyorum ve ona yakın durabilirsiniz.
Duygusal tepkileri dindikten sonra duygularını anladığınızı belli edin. Bir duygusal tepkinin ya da öfke krizinin ardından ya da bazen devam etmekteyken bebeğimin duygularını tasdik ederim. Basit bir onaylama bebeklerin (ve daha büyük çocukların) kuvvetli duygular hissetmelerinin NORMAL olduğunu anlamalarına ve o duyguları ifade ederek daha hızlı atlatmalarına yardımcı olur.
Neler YAPABİLECEKLERİNE dair onlara seçenekler sunun. Bir öfke nöbeti sona erdiğinde çoğunlukla kısa bir eğitim yapabilirsiniz ve çocuğumun bir şeyleri nerede ve ne zaman FIRLATABİLECEĞİ (ve tabi neleri FIRLATABİLECEĞİ) hakkında konuşurum… Mesela basketbol topu (bahçede) ya da yumuşak süngerimsi topları (bir sepete) fırlatabilir. Yalnızca “Hayır” ya da “Eşyaları fırlatmıyoruz” demek yerine yapabileceği şeylere odaklanmayı tercih ediyorum. Bazen çocuklar yalnızca etraflarındaki malzemeleri keşfetmek isterler ve bazı nesnelerle ne yapabileceklerini bilemezler. Onlara ne yapamaycaklarını söylemeye odaklandığımızda hiçbir şey öğrenemezler. Çocuğunuzun FIRLATABİLECEĞİ belirli yumuşak objelerin olduğu bir sepet seçin; böylece bu eşyaları FIRLATABİLECEĞİNİZ ama blokları ya da can acıtan şeyleri fırlatamayacağımızı anlatmanız çok daha kolay olur. Eğer çocuğunuz sizin ilginizi (ya da ablasının ilgisini) çekmek için bir şeyler fırlatıyorsa, bu durumda dikkat çekmek doğru şekilde nasıl yapılır, bunun üzerine biraz alıştırma yapabilirsiniz. Bazen daha büyük çocuklarla canlandırma da yapabiliriz. “Gel beraber oynayalım” demenin ya da birisinin omzuna dokunup “Oyun oynamak istiyorum” demenin alıştırmasını yapıyoruz. Örneğin bazen çocuk, kardeşini oynamaya çağırmak için çoğunlukla doğru kelimeleri bulamadğını fark edebilirsiniz. Fakat bir kere öğrendiğinde, eşyaları fırlatmayı bırakacaktır ve onun yerine kelimeleri kullanmaya başlayacaktır.
Sabırlı olun. Son olarak, sabırlı olmalısınız. Çoğu davranış bir gecede ortadan kalkmaz. Çocuklar sizi denerler ve söylediğiniz şeyde ciddi olup olmadığınızı görmek isterler. Bu nedenle tutarlı ve sakin kalmayı sürdürün ki kendinizden emin olduğunuzu ve kontrolün sizde olduğunu fark edebilsinler.
- Ayşe Başak Erk